بانکداری نیوز
نسخه چاپی
بازار دارایی فکری در فرابورس تهران
دره سیلیکونی ایرانی
بازار دارایی فکری که معمولا شرکت‌های SME (Small and Medium-sized Enterprise) را پوشش می‌دهد، قرار است منجر به تحولی در صنعت آی‌تی شود. اما این تحول و چگونگی اجرا شدن آن با اما و اگرهای بسیاری روبروست. برخی از کارشناسان این حوزه بر این باورند که تا چهار سال آینده نمی‌توان به ایجاد چنین تحولی امید داشت. اما مدیران اجرایی این بازه را آنقدرها هم طولانی نمی‌بینند. آنچه مشخص است این که این بازار در ابتدای راه است و گمانه‌زنی‌ها درباره آن بسیار و به همین دلیل هم رسیدن به نتیجه و هدف نهایی نیاز به زمان بیشتری دارد. تجربه مشابه دیگر کشورها نشان می‌دهد که اگر این بازار در ریل درست خود حرکت کند می‌تواند تاثیرات بسیاری بر صنعت آی‌تی داشته باشد. چیزی که در گفته‌های لیز بایر، یکی از مشاوران IPO دره سیلیکونی، هم دیده می‌شود. او معتقد است ورود به بورس یکی از ابزارهای مهم برای راه‌اندازی شرکت‌های پایدار است.
با توجه به اهمیت و نقشی که به کارگیری اختراعات، نوآوری‌ها و دارایی‌های فکری به عنوان یکی از ابزارهای توسعه و افزایش رقابت‌پذیری بنگاه‌ها ایفا می‌کند ایجاد ساختاری متمرکز و ایمن در این زمینه در دستور کار قرار گرفت و پس از آن، بازار دارایی‌های فکری در فرابورس شکل گرفت. بازار دارایی فکری ساختاری جدید در شبکه تبادل فناوری کشور است که با هدف عرضه و مبادله مصادیق مالکیت فکری در فضایی شفاف، تخصصی و کارآمد طرح‌ریزی شده است. در این بازار گواهینامه‌های ثبت‌اختراع، علائم تجاری، طرح‌های صنعتی و غیره بعد از طی فرآیندی مشتمل بر فعالیت‌هایی همچون ارزیابی فنی، تهیه طرح تجاری، ارزشگذاری یا قیمت‌گذاری، بازاریابی نهایتاً با تأیید کمیته عرضه، آگهی شده و مورد معامله قرار می‌گیرد. این بازار در سطح کلان با همکاری و تعامل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سازمان بورس اوراق بهادار، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و در سطح اجرایی با همکاری شرکت فرابورس ایران، پارک فناوری پردیس و سازمان مالکیت صنعتی مورد طراحی و بهره‌برداری قرار گرفته است.
بازاری برای رشد خلاقیت‌ها
بازار دارایی‌های فکری را می‌توان راهی برای حرکت کشور به سوی اقتصاد دانش‌بنیان دانست. امیر هامونی، مدیرعامل فرابورس بر این باور است که این بازار آمده تا با شفاف‌سازی ابعاد پیچیده حقوق مالکیت معنوی، شرایطی را برای تکمیل ارتباط حلقه علم و صنعت مهیا کند تا دانشگاهیان، مخترعان و مبتکران بتوانند در ارتباطی نظام‌مند، ایده‌ها و ابتکارات خود را به مرحله تجاری‌سازی برسانند.
مخاطبان اصلی بازار دارایی فکری فرابورس ایران را نخبگان، مخترعان و صاحبان ایده‌اند. این بازار ابزاری برای رشد خلاقیت و تولید دارایی‌های فکری است. بازار سرمایه، فرصتی است که می‌تواند با عرضه ابتکارات و اختراعات در یک سو و شکل گیری تقاضا در یک بستر شفاف برای خرید محصولات فکری به تجاری سازی ایده‌ها و اختراعات کمک کند. اما موضوع مهم برای تحقق این هدف، تأمین منابع مالی است و علی صالح‌آبادی، سخنگوی سازمان بورس هم بر این مساله تاکید کرده که «افرادی اختراعی دارند که باید با تأمین مالی به مرحله تولید و تجاری سازی برسند در غیر این صورت، در مرحله ایده و اختراع ثبت شده باقی می‌ماند بنابراین بدون تأمین مالی و سرمایه گذاری نمی‌تواند به مرحله بروز و ظهور برسد».
سهامی عام شدن، هدف غایی بسیاری از شرکت‌های جوان فناوری است. شرکت‌هایی که بلندپروازند و سودای جهانی شدن دارند. دلیل آن این است که عرضه سهام می‌تواند به نفع همه باشد. سرمایه‌گذاران و بنیانگذاران شرکت می‌توانند تمام سهام خود را در بازار سرمایه بفروشند و یکباره پول هنگفتی به جیب بزنند. اما نکته مثبتی که در مورد عرضه سهام وجود دارد، ملزم شدن مدیران شرکت به پاسخگویی در مقابل سهامداران است. سرمایه‌گذاران می‌توانند عملکرد مدیرعامل را نقد کنند. بررسی نمونه‌های جهانی نشان می‌دهد که تعداد زیادی از شرکت‌های فناوری توانسته‌اند وارد بازار سرمایه شوند و رشد کنند، اما هنوز بسیاری از آنها مانند اوبر و AirBnB، تمایلی برای پذیرش چنین ریسکی ندارند و همچنان با سهام خصوصی به فعالیت خود ادامه می‌دهند. شاید یکی از دلایل چنین وضعیتی این باشد که اکثریت قابل توجهی از این شرکت‌ها توسط سرمایه‌گذاران خطرپذیر بخش خصوصی راه‌اندازی شده‌اند. علاوه بر این، بعضی از این شرکت‌ها، که چندان هم سرمایه‌بر نیستند، می‌توانند در چندین مرحله تامین مالی و از سرمایه‌گذاران خود تقاضای افزایش سرمایه کنند. اتفاقی که در ایران، مشابه آن را در بازار دارایی‌های فکری فرابورس شاهد هستیم.
فرصت‌ها و تهدیدها
در کنار جذابیت‌هایی که بازار دارایی‌های فکری می‌تواند داشته باشد نمی‌توان از چالش‌های آن یاد نکرد. یکی از چالش‌های اصلی این بازار، کمبود صندوق‌های سرمایه‌گذاری مخاطره آمیز است. امیر هامونی، مدیر عامل فرابورس هم در همین باره گفته: «مهم‌ترین چالش پیش روی بازار دارایی فکری کمبود صندوق های سرمایه گذاری مخاطره آمیز است این صندوق‌ها برای تقویت و سازماندهی سمت تقاضای این بازار همچنین ارزشگذاری دارایی‌های فکری و تقویت حضور وکلای مالکیت فکری است.»
به گفته او «کمتر از ده سال است بازار دارایی فکری به صورت رسمی در بسیاری از کشورها فعال شده و پیش از این نیز به صورت غیر رسمی در کشورهای مختلف از جمله ایران این فعالیت انجام شده است». او تاکید کرده که «در ایران، طرح های ثبت شده در اداره مالکیت صنعتی ایران به صورت غیررسمی در بازار انتقال تکنولوژی خرید و فروش شده است. به عنوان مثال مخترعان، حق بهره‌برداری اختراعشان را به خریداران داخلی یا خارجی می‌فروختند. در این بازار غیررسمی افراد خودشان خریدار را پیدا می‌کردند اما در بازار دارایی فکری محلی است که متقاضی و خریدار حضور دارند و با رقابتی که برای کشف قیمت صورت می گیرد، افزایش ارزش افزوده رقم می خورد».
رئیس سازمان فرابورس پیش از این اعلام کرده بود «بررسی آمار فعالیت بازار دارایی فکری در سایر کشورها از جمله ایالت متحده آمریکا نشان می‌دهد که از هر ۱۰۰طرح ارائه شده، سه طرح موفق به تولید انبوه شدند و سودآوری این سه طرح به اندازه‌ای است که سایر طرح‌ها را جبران می‌کند».
در حال حاضر معاملات در بازار دارایی‌های فکری به چهار روش انجام می‌شود. روش اول، عرضه اوراق بهادار شرکت‌های سهامی خاص مبتنی بر دارایی فکری و روش دوم، عرضه مستقیم و بی واسطه اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری و روش سوم، عرضه حق بهره برداری اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری برای مدت زمان معین است و در نهایت روش چهارم، عرضه حق بهره برداری اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری برای مقدار معین است. شبکه فن بازار ملی ایران به عنوان بازوی اجرایی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وظیفه ارائه خدمات برای تبادل طرح‌ها در این بازار را عهده‌دار شده است. بخشی از این خدمات در قالب ارائه تسهیلات لیزینگ (اجاره به شرط تملیک) به خریدار و برای خرید طرح‌های عرضه شده در این بازار ارائه می‌شود. این تسهیلات با شرایط ترجیحی و برای ترغیب سرمایه‌گذاران برای ورود به این بازار در نظر گرفته شده است.
امیدهای از دست رفته
هامونی بر این باور است که حمایت از حقوق مالکیت فکری در این بازار با استقرار فرآیند کشف قیمت مناسب و مهیا کردن بستری به‌منظور انجام نقل و انتقال و انتشار و توزیع اطلاعات برای دارندگان حقوق مالکیت معنوی محقق خواهد شد. اما نامداری هیچ امیدی به ورود استارت‌آپ‌ها به بازار سرمایه ندارد. او معتقد است این مساله دست‌کم تا سه چهار سال زمان خواهد برد و در توضیح این سخنش گفته: «شرایط چنین حضوری را ندارند و از نظر مالی همه آنها اغلب هنوز زیان‌ده هستند. البته یکی دو تا از آنها ممکن است الآن به سود‌دهی رسیده باشند، اما زیان انباشته دارند. اغلب این استارت‌آپ‌ها سرمایه خوبی جذب کرده‌اند و سرمایه‌گذار منتظر است سود خوبی از آنها بگیرد و سپس خارج شود. این هم زودتر از سه چهار سال دیگر محقق نمی‌شود.»
او تاکید کرده که شرکتی که قصد دارد به بورس وارد شود، ضمن نیاز به تامین مالی و نقدینگی گسترده، باید شرط دیگری را هم عملی کند، آن هم عرضه چشم‌اندازی جذاب از آینده کسب‌وکار خود برای خریداران سهام است. در حال حاضر پنج عنوان دارایی فکری در این بازار معامله شده که لیست آنها در جدول زیر آمده است:
| نوع دارایی فکری | عنوان دارایی فکری | نوع عرضه | ارزش معامله | تاریخ انجام معامله |
| اختراع | ترازوی سلامتی و غذایی رژیمی هوشمند با امکان تعیین و نمایش ارزش تغذیه‌ای مواد غذایی با توجه به وزن آنها و با قابلیت نصب روی کلیه لوازم خانگی آشپزخانه | مجوز بهره‌برداری برای مدت معین | ۷,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۲۲/۰۸/۱۳۹۵ |
| اختراع | ساخت دستگاه ظرفشویی با سیستم AIR JET | فروش قطعی | ۱۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۱۱/۰۵/۱۳۹۵ |
| اختراع | فیلتر شیکونین جاذب مواد مضر و سرطان‌زای دود سیگار | فروش قطعی | ۱۵,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۲۴/۰۶/۱۳۹۵ |
| طرح صنعتی | باربند نرم خودرو | فروش قطعی | ۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۲۳/۱۰/۱۳۹۳ |
| اختراع | استارتر هوشمند دیجیتال ضدسرقت خودرو | فروش قطعی | ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۰۸/۰۴/۱۳۹۳ |
سخنگوی بازار بورس هم بر این باور است که وجود بازار دارایی فکری (بورس ایده) و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مخاطره پذیر، نه تنها بستری برای تجاری سازی اختراعات به ثبت رسیده است بلکه با ایجاد این فرصت به جوانان زبده و خلاق انگیزش لازم برای شکل گیری اختراعات و ایده‌های جدید را می‌دهد و نوعی تشویق و بهایی است که به صاحبان فکر برای خلق نوآوری‌هایشان داده می‌شود. به نظر می‌رسد هنوز برای اعلام نظر درباره تاثیر بازار دارایی‌های فکری بر صنعت آی‌تی باید زمان زیادی بگذرد. اما اگر سازوکارهای این بازار به درستی پیش برود، می‌توان به تاثیرگذاری آن امیدوار بود.
منبع : واحد برند آسیاتک